Pamięć o wszystkich legionistach
W związku z listem p. Janusza Cyfrowicza pn. „Pamięć o 22 legionistach”, zamieszczonym w „Lubartowiaku” z dn. 23 października br. niniejszym informujemy:
Na początku lat trzydziestych XX wieku w powiecie lubartowskim dokonano wiele ekshumacji ciał żołnierzy polskich poległych w czasie I wojny światowej oraz wojny z Rosją w 1920 r., a które były pogrzebane na tymczasowych cmentarzach na okolicznych polach i innych mniejszych cmentarzach wojennych, przenosząc je na większe cmentarze wojenne lub parafialne. W 1934 r. dokonano takiej ekshumacji na tymczasowym cmentarzu w Kozłówce, wydobywając szczątki 22 legionistów. Po pewnych problemach ustalono wówczas 19 nazwisk z tej grupy poległych, trzy osoby pozostały anonimowe. Następnie uroczyście pochowano je na cmentarzu parafialnym w Lubartowie we wspólnej mogile. Inicjatorzy tej akcji podjęli decyzję o budowie – w miejscu pochówku – pomnika, na którym umieszczono napis : LEGIONISTOM POLEGŁYM NA TERENIE POW. LUBARTOWSKIEGO W 1915 R.
Inskrypcja ta oznacza, iż pomnik dotyczy wszystkich poległych legionistów w różnych bitwach i potyczkach na terenie ówczesnego powiatu lubartowskiego. Pomnik został postawiony w miejscu mogiły kryjącej szczątki żołnierzy z cmentarza polowego w Kozłówce, upamiętnia jednak większą liczbę poległych legionistów, nie tylko wspomnianych 22. Monument ten został uroczyście poświęcony w marcu 1935 r. w trakcie uroczystej manifestacji, z udziałem władz wojewódzkich, powiatowych i miejskich oraz dowództwa 3 DP Leg. z Zamościa i 8 pp Leg. z Lublina, poprzedzonej Mszą św. w kościele parafialnym. W uroczystościach uczestniczyli kombatanci z różnych organizacji, w tym ze Związku Legionistów, jak również licznie miejscowe społeczeństwo. Na pomniku nie wymieniono żadnego nazwiska, mimo, że ówczesna prasa lubelska znaną część nazwisk wymieniała.
W 1988 r. umieszczono na tym pomniku dwie tablice z siedmioma nazwiskami legionistów, wywodzących się z Lubartowa i okolic, którzy zmarli wiele lat po I wojnie światowej. Być może w ówczesnym ustroju była to jedyna możliwość przypomnienia, że byli legionistami. Naszym zdaniem istniejący na cmentarzu parafialnym w Lubartowie pomnik poświęcony legionistom stał się symbolicznym upamiętnieniem wszystkich żołnierzy z tej formacji, zarówno tych, którzy walczyli na Ziemi Lubartowskiej, tutaj polegli i tutaj zostali pochowani, bądź ekshumowano ich do innych miejsc, jak tych, którzy z Ziemi Lubartowskiej się wywodzili, a gdy polegli, pokryła ich inna ziemia. Stąd pojawiająca się w niektórych pismach liczba 22 poległych, nie oddaje precyzyjnie rzeczywistego stanu strat osobowych legionistów. Podobnie zaproponowane wymienione miejscowości nie wyczerpują całości szlaku bojowego legionistów na terenie powiatu lubartowskiego.
W związku z powyższym niecelowe jest dalsze ingerowanie w ideę omawianego pomnika, o którego koncepcji zadecydowali nasi przodkowie. Nie zmieniajmy historii, jaką oni upamiętnili. Zadaniem potomnych jest należyta dbałość o to miejsce pamięci, co jest czynione systematycznie przez społeczeństwo Lubartowa.
Szczegółowe informacje dotyczące tego pomnika zawiera artykuł Longina Tokarskiego „Symboliczny pomnik legionistów na lubartowskim cmentarzu parafialnym”, zamieszczony w „Lubartów i Ziemia Lubartowska”, Lubartów 2010, str. 155-169.
Wychodząc naprzeciw sugestiom uczczenia walczących na terenie Gminy Kamionka, celowym wydaje się upamiętnienie uczestników tych walk w zbliżającą się, setną rocznicę wydarzeń w miejscowości Kamionka.
Zarząd Lubartowskiego Towarzystwa Regionalnego