50 lat działalności muzeum w Lubartowie
Dnia 17 października 1970 r. podczas odbywającej się w Lubartowie Wojewódzkiej Inauguracji Roku Kulturalno – Oświatowego dokonano uroczystego otwarcia Muzeum Regionalnego.
Myśl o powołaniu takiej placówki pojawiła się wśród członków Polskiego Towarzystwa Miłośników Sztuki w Lubartowie w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości. Gdy w 1955 r. grupa miejscowej inteligencji postanowiła powołać Komisję Miłośników Historii Lubartowa (z czasem Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Lubartowskiej i Lubartowskie Towarzystwo Regionalne) to jednym z głównych zadań uczyniła gromadzenie eksponatów do przyszłego muzeum. Regularnie w wydawanych przez regionalistów jednodniówkach „Lubartów i Ziemia Lubartowska” zamieszczano apele do mieszkańców a także informowano o kolejnych eksponatach przybywających do muzeum. Do akcji zaangażowano nauczycieli, młodzież szkolną i dorosłych. Dzięki temu zebrano sporo eksponatów z zakresu archeologii, etnografii, numizmatyki, wyrobów użytkowych, dokumentów i wydawnictw. Gromadzono je początkowo w prowizorycznych warunkach do czasu aż nie uzyskano lokalu na magazyn. Udostępnił je dr Stefan Werchracki, długoletni lekarz weterynarii przeznaczając na ten cel jedno z pomieszczeń w dworku przy ul. Kościuszki.
Budynek ten pochodzący prawdopodobnie z przełomu XVIII i XIX w. na przestrzeni swych dziejów wielokrotnie zmieniał właścicieli. W latach 30. XX wieku został nim właśnie Stefan Werchracki, który mieszkał tu aż do śmierci w 1964 r. W 1960 r. w testamencie zapisał swój dom na cele muzealne. Chciał w ten sposób upamiętnić syna Ryszarda, który zginął w Powstaniu Warszawskim.
Początkowo w budynku była tylko składnica muzealna. Wobec pozyskiwania kolejnych eksponatów powołano etatowego pracownika – młodszego dyspozytora muzealnego, którym została Leokadia Gągalska – Gradek, zastąpiona w 1962 r. przez Joannę Misiurską.
Oficjalnie Muzeum Regionalne powołano uchwałą Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Lubartowie w 1966 r. Dwa lata później zatrudniona została etnograf Anna Żmuda jako organizator i kierownik placówki. Po kilku latach „wirtualnego” istnienia, jak wspomniano na wstępie 17 października 1970 r. Muzeum otworzyło swoje podwoje Przemawiający podczas tej uroczystości regionaliści, w tym Karol Skaruch i Józef Lulek nie kryli radości, że marzenia i trudy Miłośników Ziemi Lubartowskiej zostały zrealizowane. Przygotowano wówczas dwie wystawy – stałą, prezentującą historię miasta i regionu z mocno zaakcentowanym wątkiem powstania Lewartowa i działalności szkoły ariańskiej oraz czasową ukazującą zabytki sztuki ludowej Ziemi Lubartowskiej.
W kolejnych latach wzbogacano zbiory muzealne o kolejne eksponaty. Obecnie to ponad 4 tys. zabytków materialnych o charakterze historycznym (fotografie, dokumenty, kroniki, wydawnictwa, drobne przedmioty – wyroby rzemiosła i przemysłu, obrazy, grafiki, afisze), etnograficznym, archeologicznym artystycznym, itp.
Na przestrzeni 50 lat swej działalności Muzeum przechodziło różne koleje losu. Było placówką miejską, następnie oddziałem zamiejscowym Muzeum Okręgowego w Lublinie, od 2014 r. ponownie – już jako Muzeum Ziemi Lubartowskiej – miejską.
W latach 80. budynek poddany został gruntownemu remontowi. Odrestaurowany dworek z trzema salami wystawienniczymi ponownie udostępniono w lutym 1990 roku. Od tej pory funkcjonuje bez zmian.
Stała siedziba w odremontowanym dworku umożliwiła wzbogacenie działalności. Tylko na przestrzeni ostatnich 30 lat przygotowano około 110 wystaw czasowych i kilkakrotnie uzupełnianych wystaw stałych. Tematyka była różnorodna: od etnograficznej, historycznej (w tym szereg wystawa z historii miasta i regionu), fotograficznej, prezentacji twórczości lokalnych artystów po numizmatykę, archeologię filatelistykę. Kilkakrotnie organizowano wystawy pokonkursowe o różnorodnej tematyce.
Wystawy te to w wielu wypadkach efekt współpracy muzeum z innymi placówkami – jednostkami kultury, szkołami, instytucjami naukowymi a zwłaszcza muzeami. Szczególny charakter miała przez wszystkie te lata współpraca z Lubartowskim Towarzystwem Regionalnym, które w budynku muzeum znalazło swoją stałą siedzibę. Wiele przedsięwzięć i działań, często cyklicznych, podejmowanych i realizowanych było wspólnie.
Kilkakrotnie wydawano okolicznościowe kartki pocztowe, wspomagano Towarzystwo przy organizacji cyklicznych spotkań „Moje więzi z Lubartowem”, aukcji na rzecz Klasztoru O. Kapucynów. Wspólnie organizowano konkursy dla uczniów szkół miasta i powiatu, sesje popularnonaukowe, gry tematyczne, imprezy typu Noc Muzeów, Piknik Regionalny czy Imieniny Miasta. Kierujący placówką wzbogacali swoimi tekstami kolejne tomy wydawnictwa „Lubartów i Ziemia Lubartowska”.
Nie byłoby to wszystko możliwe, gdyby nie ludzie skupieni wokół placówki. Na przestrzeni lat swojej działalności było to grono 13 osób, pracujących tu pod kierownictwem Anny Żmudy (w latach 1968 – 2007), Longina Tokarskiego (2007- 2018) i Ewy Sędzimierz (od 2019).
Zamysł regionalistów sformułowany w początkach ich działalności: gromadzenia eksponatów i zorganizowania muzeum oraz propagowania i upowszechniania lokalnej historii został zatem w pełni zrealizowany a lubartowskie muzeum po dzień dzisiejszy pełni swą rolę depozytariusza pamiątek historii lokalnej.
Ewa Sędzimierz